Mùa Thu, Nguồn Cảm Hứng Của Lời Ca Huế
Tiểu Kiều
Bốn mùa thiên nhiên Xuân Hạ Thu Đông là nguồn cảm hứng bất tận cho các loại hình văn học nghệ thuật. Riêng mùa thu hình như lại gần gũi hơn với thơ ca, âm nhạc, trong đó Ca Huế được xem như là bạn tri âm của mùa thu, hay nói một cách khác Mùa Thu là tri âm của Ca Huế, là mạch tình lai láng gợi tứ, gợi hồn cho các thi hữu soạn lời ca cho các làn điệu âm nhạc truyẳn thống Huế.
Các tác giả khuyết danh, các tác giả Ưng Bình Thúc Giạ Thị, Tam Xuyên, Bửu Lộc, Vu Hương, Kiều Khê, Thanh Tùng... đã thể hiện nhiều tâm trạng khác nhau trong hình tướng mùa Thu: Hương thu, gió thu, trăng thu, sương thu, mưa thu, cảnh thu... Thiên nhiên, Hương giang, Ngự bình; tự sự, tâm tình đồng cảm, buồn vui bàng bạc, lắng sâu trong lời ca Huế ngâm ngợi mùa Thu:
Trăng thu tỏ, nước thu càng ngời trong. Khách thiên tài quốc sắc. Cớ cớ trêu bởi Nguyệt lão tơ hồng.. . Bóng trăng thu còn đó. Còn đó nào người trăng gió. Gió đưa trăng mấy lần.
(Long ngâm-Lời xưa)
Tình yêu vẫn là đề tài muôn nơi, muôn thuở. Tức cảnh sinh tình. Trước vẻ đẹp nhu mì của mùa Thu, tài tử giai nhân Huế làm sao khỏi rung động, xao xuyến lòng kết nối nguồn tình với thiên nhiên:
Trăng thu rạng, lai láng dòng Hương. Xui hồn mộng vấn vương. Câu tâm sự gửi cùng thời gian.
(Tứ đại cảnh- Lời Tam Xuyên)
Vượt lên nỗi đau số phận, kiếp người. Vượt lên chuyện lợi danh huyễn mộng. Tâm hồn người nghệ sĩ là một cõi bình yên, vĩnh hằng cái nghề chơi thanh khí, ngời sáng văn thần:
Mấy thu qua rồi lại. Đường khôn dại chơi vơi. Một bước đời, một nỗi buồn vui, tuồng hư thật trêu ngươi. Sắc với tài, danh với lợi tàn phai, tình văn nghệ không phai. Mượn nghề chơi nào ai dễ nhường ai.
(Tứ đại cảnh- Lời Bửu Lộc)
Với nhân tình thế thái, giọt mưa thu theo cành lá rụng cũng khơi dòng suy ngẫm về các buồn vui giữa cuộc đời hệ luỵ:
- Mưa thu nhẹ, mưa rơi nhẹ theo lá vàng rơi... Ngẫm chuyện đời chẳng khác lá thu rơi. Khôn với dại trò chơi.
- Thu ơi! Mưa thu tình nặng với đời. Thu ơi! Vương vấn mãi cuộc đời buồn vui.
(Tứ đại cảnh- Khuyết danh)
Tình bằng hữu tâm giao cũng quán xuyến, gắn bó trong mỗi cung bậc quê hương với lời ca sâu lắng. Qua lời ca hình ảnh bạn bè sống động từ mỗi tâm thức thi nhân. Mùa thu gợi mối cảm hoài, nghĩa khí tới muôn sau:
Giữa buổi chiều thu, nơi quê người ngồi trông tin bạn. Nơi xa lắc chân trời mờ in cánh nhạn ...
( Tương tư khúc- Lời xưa)
Thương ai tuyết sương giãi dầu. Nơi khách địa biết bao ngày buồn thu. Nơi Hương Ngự thấy thu về nhớ thu.
(Tứ đại cảnh- Lời xưa)
Dường như khi nhắc tới mùa Thu, người ta thường liên tưởng đến nỗi buồn diệu vợi. Có một điều gì đó man mác, vẩn vơ với khối sầu tình đòi đoạn. Nỗi buồn thành một tứ u hoài nhưng thanh cao trong mỗi câu ca:
Nghe lá thu rơi nhẹ vào tiết thu tàn. Tiắng mơ màng gợi buồn tàn thu.. . Nhớ thu nào, nhớ đông nào gây sầu ly biệt, ai biết đâu nào.. . Một niềm thanh cao dài lâu. Vượt buồn đau thu về đông lại nhớ mãi lúc đầu.
(Cổ bản- Khuyết danh)
Sự chia ly đôi ngã trong mùa Thu lại càng da diết theo từng giai điệu. Năm Qua Hợi (1923), khi đang còn làm quan ở Quảng Bình, nhà thơ Ưng Bình Thúc Giạ Thị đã sáng tác nhiều bài ca Huế, trong đó bài Đêm thất tịch đã nói lên được tận cùng nỗi đau của phân ly cùng khát vọng một ngày gặp gỡ yêu thương qua cuộc tình Ngưu lang Chức nữ:
Sông Ngân hà bao nhiêu nước. Chim Ô thước bắc cầu...Đêm thất tịch, duyên định từ lâu, ghi lời hẹn với nhau. Qua nhịp cầu Chức nữ với Khiên ngưu, cho tỏ dạ vài câu.
(Tứ đại cảnh- Lời Ưng Bình)
Khối tình si vì chia ngăn mà càng thêm nặng. Dầu ai đen bạc, đổi thay, lòng người Huế như dòng Hưong kia xanh biếc một màu thương:
Lá ngô rời rạc rơi thu, trước ràm châu, nỗi lòng man mác. Ngồi giữa canh thâu. Si tình thương bạn ôm cầu. Trước hay sau ai đen bạc vi dầu. Da trời in nước. Nước sông Hương một màu xanh mướt .. .
(Nam bình- Khuyết danh)
Thiên nhiên thuần khiết, vẻ đẹp của đất trời xứ Huế đã mang lại cho ta một thang âm đồng điệu. Viết về mùa Thu, lời ca Huế buồn mà không luỵ. Sầu phân ly mà chẳng đoạn tình, thu ơi ngày ấy chia ly. Nói lời chi? Nhìn nhau cạn chén phân kỳ (Tương tư khúc- Lời xưa). Rượu đầy thì tình vơi. Chén phải cạn đạ tình tràn không hề nhạt phai nghĩa khí tương giao. Và với vầng trăng kia có thấu hiểu tấm cang tràng cho ai đang rung cảm trước vẻ đẹp của nghệ thuật ca ngâm:
Khúc phụng cầu ai ca, nghe giọng càng thêm động, động lòng ta. Ngồi dựa sương sa, chi Hằng Nga thấu cho chăng là.. .
(Nam bình- Lời xưa)
Ước mơ được tìm thấy nhau trong đời đang ươm mầm hạnh phúc trên từng con đường Huế, bên những bến đò thu, trong mỗi khu vườn mộng ngan ngat ngọc lan hương. Ta chúc nhau mùa thu ngọt lành cây trái, thi tứ viên mãn xanh thì. Theo lời ca Huế xiễn dương mùa thu cho mình còn có nhau một đoá xinh tươi:
Sang ngang một chuyến thu chiều mang nhiều kỷ niệm. Người đối diện là ai một đoá xinh tươi. Dòng Hương thuỷ nao nao. Bắn xa thuyền chốc đã kề nhau, chừ bốn mắt tương giao.. .
(Nam ai-Lời Thanh Tùng)Tiểu Kiều